Kralendijk, – Resientemente a lanta na Boneiru Grupo di Trabou Posishon Papiamentu, pa motibu di preokupashon ku desaroyonan resien rondó di papiamentu den enseñansa. Miembronan di e grupo di trabou akí ta traha di un forma òf otro den òf pa enseñansa na Boneiru i a kontribuí na 2024 na e pruebanan papiamentu pa sigui desaroyo dje alumno. E grupo di trabou akí, apoyá pa Fundashon Akademia Papiamentu, a ekspresá su preokupashon den un karta dirigí na Ministerio di Enseñansa, Siensia i Kultura, Ministerio di Asuntunan Interno i Relashonnan di Reino i e komiténan di ‘Tweede Kamer’ relevante, ku kopia pa diferente instituto i órgano relevante na Oropa, Hulanda i Boneiru (e.o. direktivanan di skol).
E grupo di trabou ta konstatá ku durante añanan anterior a realisá desaroyonan positivo den e materianan papiamentu i hulandes. Na 2021 a firma e Akuerdo Gubernamental pa papiamentu na Boneiru. Den e akuerdo ta ekspresá e.o. e ambishon ku pa 2030 lo no tin analfabeto di papiamentu ku ta kaba skol na Boneiru. Banda di esei Ministerio di Enseñansa, Siensia i Kultura a laga desaroyá un kuadro di referensia i liñanan di siñansa pa papiamentu, un sistema pa sigui desaroyo di alumno den su karera na skol primario i Prueba pa Traspaso Papiamentu di enseñansa primario pa enseñansa sekundario. Tur ku e meta pa fortifiká e posishon di e materia papiamentu den enseñansa i komunidat. Tambe papiamentu ta rekonosé desde yanüari 2024 bou di parti III i desde yüli 2024 bou di parti II di e Karta Oropeo pa idiomanan regional òf idiomanan di minoria.
Un desaroyo positivo pa ku e materia hulandes ta e noshon ku na Boneiru e materia hulandes mester ta mas enfoká riba alumnonan ku no tin e idioma ei komo idioma materno: pues riba e grupo mas grandi di alumno. Na Ministerio di Enseñansa, Siensia i Kultura na Hulanda Oropeo nan ta rekonosé ofisialmente ku hulandes na Boneiru ta un idioma strañero. E Prueba pa Traspaso Hulandes, ku lo tuma lugá na 2026 den grupo 8, lo ta tambe konektá ku e Kuadro di Referensia Oropeo pa Idioma Strañero Moderno. Apesar di e ariba menshoná, e grupo di trabou ta kere ku papiamentu na Boneiru ta keda bou di preshon i den enseñansa e no tin un posishon di balor kompletu. Nan ta konstatá ku papiamentu den enseñansa básiko tin e mesun posishon legal ku hulandes (mesun metanan núkleo i posibel idioma di instrukshon), pero ku e kantidat di ora di lès pa papiamentu na tur skol básiko ta muchu ménos ku pa e materia hulandes.
Tambe nan ta lamentá ku den e Prueba pa Traspaso Papiamentu pa grupo 8 no ta evaluá e nivel mas haltu, miéntras ku pa hulandes si ta evaluá e nivel mas haltu i por lo pronto ta posponé e nivel mas abou. Esei no ta benefisiá alumnonan na Boneiru ku papiamentu komo idioma materno. E grupo di trabou ta teme ku di posponementu ta bini kanselamentu. Na e mes momentu tin intrankilidat den skolnan relashoná ku e Prueba pa Traspaso Papiamentu den grupo 8. Dor di e tiki ora di lès pa papiamentu, falta di material adekuá i falta di kontrol di Inspekshon, ta difísil realisá e metanan pa e materia i logra nivel 1F. E grupo di trabou ta teme ku realisashon di e prueba bou di e sirkunstansianan aktual lo debilitá e posishon di papiamentu mas ku reforsá. Miéntras ku den enseñansa básiko por lo ménos ainda ta aserká materia papiamentu komo idioma materno, den enseñansa sekundario esaki no ta e kaso.
Den e promé añanan di enseñansa sekundario e materia mester traha ku metanan núkleo pa idioma strañero moderno. Esaki ta afektá e posishon di e materia den enseñansa í den komunidat. Den e Lei di Enseñansa Sekundario (‘WVO BES’) e materia papiamentu no ta aparesé den e artíkulonan pa e promé añanan, miéntras ku eiden si tin algu tokante e idioma Fris na Hulanda Oropeo. Ademas papiamentu ta solamente un materia di eskoho den e parti liber di vwo, havo, mavo i vmbo. Ta laga esaki na huisio (i hopi biaha segun smak/gusto) di direktiva di skol. Den e regulashonnan di enseñansa i èksamen pa enseñansa vokashonal sekundario, den mayoria kaso papiamentu ta solamente menshoná den e materianan profeshonal òf partinan di eskoho. Papiamentu no ta pertenesé na e parti general, tin un kantidat mínimo di ora di lès i no tin èksamen sentral. E nivelnan tambe no ta ligá ku e Kuadro di Referensia Papiamentu ku a desaroyá spesialmente pa Boneiru, pero ku e Kuadro di Referensia Oropeo ku ta destiná pa idioma strañero.
E nivelnan pa hulandes, di otro banda, ta ligá ku e Kuadro di Referensia pa Idioma (Meijerink 2009), ku ta destiná pa hulandes na Oropa i no pa hulandes na Boneiru. E grupo di trabou a tuma un ke otro den konsiderashon. Na promé lugá e legislashon aktual pa papiamentu i hulandes no ta kontribuí na igualdat di oportunidat den enseñansa i den komunidat. Al kontrario, ainda enseñansa ta na benefisio di e alumno ku hulandes komo idioma materno i kontra e mucha di Boneiru ku ta papia papiamentu i alumnonan ku otro idioma materno ku no ta hulandes. Tambe imigrashon for di Hulanda i e avanse di ingles ta influensiá desaroyonan riba tereno di papiamentu. Muchanan di orígen boneriano ta kore peliger di bira un minoria (lingwístiko) den nan propio pais. Mas aleu e grupo di trabou ta mustra riba e falta di maestronan di papiamentu den enseñansa sekundario i e echo ku den enseñansa básiko no ta tur maestro ta kualifiká i/òf kompetente pa duna e materia.
Tur esaki ta kontra e Tratado ku ta regardá Derecho di e Mucha, e Akuerdo Gubernamental di 2021 i e rekonosimentu di papiamentu den e Karta Oropeo di 2024. E grupo di trabou ta urgi e ministerionan konserní na Hulanda pa inkorporá papiamentu konsekuentemente den legislashon i regulashon pa enseñansa. Esaki na un manera ku ta hasi hustisia na posishon di Papiamentu komo idioma materno di mayoria di e alumnonan; e idioma di komunidat ku ta esun di mas grandi. Banda di esei nan ta pidi pa ofisialisashon di nivel 2F pa papiamentu komo nivel sosial general i pa sigurá ku esaki ta keda mantené. Mas aleu e grupo di trabou ta pidi pa un trayekto propio pa Boneiru den aktualisashon di e términonan final i programanan di èksamen pa enseñansa sekundario. E aktualisashon mester kuadra ku posishon di papiamentu i hulandes den komunidat boneriano.
Tambe nan ta urgi pa ora ta determiná peso di e pruebanan pa traspaso papiamentu i hulandes pa e referensia na enseñansa sekundario, tene kuenta ku posishon di e idiomanan ei den komunidat boneriano. Ademas nan ta pidi pa sigurá ku institushonnan di enseñansa ku gobièrnu ta finansiá ta sigui e lei i regulashon pa papiamentu i ku Inspekshon ta ehersé su funshon di kontrol tambe riba materia Papiamentu. Finalmente tin petishon pa oumentá e kantidat di ora di lès pa papiamentu, pa medio pa desaroyo i/òf aktualisashon di material di lès pa papiamentu i pa kontinuashon di formashon i profeshonalisashon di maestro di papiamentu. Finalisando e Grupo di Trabou Posishon Papiamentu ta trese dilanti ku ainda no a dekolonisá e balorashon i e aktitut pa ku papiamentu. Esaki ta resultá den un posishon debilitá di e idioma den áreanan sosial importante, entre otro enseñansa.
Tambe esaki ta kontra e metanan den e Akuerdo Gubernamental i e Karta Oropeo. E grupo di trabou ta urgi e Ministerionan pa hasi tur loke ta posibel pa trese un kambio struktural den e situashon akí. E karta ta firmá pa miembronan di e Grupo di Trabou Posishon Papiamentu huntu ku presidente di Fundashon Akademia Papiamentu.
FUENTE: GRUPO DI TRABOU/LIVE99FM

GIPHY App Key not set. Please check settings